اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) چیست و چه درمانی دارد؟

مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)، در جلوی دو گوش‌ ما قرار دارد و فک پایین را به جمجمه متصل می کند. شما می توانید جای دقیق این مفصل را با قرار دادن انگشت خود در جلوی گوش و باز و بسته نمودن دهان مشخص نمایید. سندرم یا اختلال مفصل گیجگاهی فکی، می تواند ناشی از التهاب و مشکل در خود مفصل TMJ یا عضلات اطراف آن باشد.

رایجترین علامت اختلال مفصل گیجگاهی فکی، درد مبهم در این ناحیه است علاوه بر این اختلال TMJ می تواند موجب سردرد، گوش درد، سفتی گردن و صدا دادن یا کلیک کردن فک شود.

به طور معمول تشخیص اختلال TMJ از طریق بررسی سوابق پزشکی بیمار و معاینات فیزیکی صورت میگیرد. با این وجود در موارد خاص ممکن است برای تشخیص دقیق نیاز به تصویر برداری داشته باشد.

درمانهای محافظه کارانه (غیر جراحی) این اختلال شامل اجتناب از رفتارهای تحریک کننده (خشم، اضطراب و…) و استفاده از مسکن های بدون نسخه است.

علائم التهاب و اختلال عملکرد مفصل گیجگاهی فکی

شایعترین علائم و اختلال TMJ عبارتند از:

درد در ناحیه صورت

بیشتر اوقات درد ناشی از اختلال TMJ بصورت یک درد مبهم احساس می شود که از مفصل TMJ به نواحی شقیقه، فک پایین و پشت گردن گسترش می یابد. این درد هنگام جویدن غذا یا حتی حرکت دادن فک بدتر می شود. در برخی افراد نیز اطراف مفصل TMJ حساس میگردد، سردرد و سفتی گردن نیز از علائم شایع اختلال عملکرد مفصل گیجگاهی فکی هستند.

گوش درد

با حرکت دادن فک، گوش شروع به درد شدید می کند یا درد اطراف گوش بدتر می شود، این درد غالبا با گرفتگی گوش و وزوز گوش (زنگ در گوش) همراه است.

اختلال عملکرد فک

صدا دادن (ترکیدن) یا کلیک کردن فک، فشار دادن بی اراده فک یا دندان قروچه و در بعضی موارد قفل شدن فک ممکن است رخ دهد. این علائم بیشتر در صبح دیده می شوند.

سایر علائم بالقوه TMJ عبارتند از:

• اسپاسم عضلات فک پایین
• چشم درد
• درد بازو و کمر
• سرگیجه
• کم خوابی

علل بروز TMJ

در ابتدا تصور می شد که اختلالات TMJ فقط به دلیل ناهماهنگی یا تراز نبودن دندان های فک بالا و فک پایین است. هر چند که نقش این عامل ساختاری قابل کتمان نیست اما کارشناسان معتقدند که عوامل دیگری (به عنوان مثال، عاطفی و محیطی) نیز در اختلالات TMJ دخیل هستند.

در واقع زمینه بروز اختلالات TMJ غالبا چند عاملی است و عوامل متعددی در آن نقش دارند.

برخی از این عوامل عبارتند از:

• بروز تروما در فک یا مفصل (مثلاً در اثر ضربه شلاقی، دندان قروچه یا فشردن دندان به هم، جویدن بیش از حد آدامس و…)
• عوامل روانی مانند اضطراب، استرس یا افسردگی
• حالت قرارگیری نامناسب سر و گردن (در رانندگی، کار با رایانه و …)
• افزایش حساسیت نسبت به درد

زمینه های قومی نژادی و جنسیت نیز می توانند در بروز اختلال TMJ نقش داشته باشند به عنوان مثال، اختلالات TMJ در زنان و در قفقازی ها بیشتر از آمریکایی های آفریقایی تبار است.

علاوه بر این اختلالات یا شرایطی وجود دارد که با بروز TMJ مرتبط هستند، از جمله:

• اختلالات خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید
• فیبرومیالژیا
• آپنه خواب
• بیماری های دژنراتیو مفصل
• اضطراب یا سایر اختلالات روانپزشکی که منجر به فشردن مزمن فک یا دندان قروچه می شود
• مال اکلوژن دندانی
• گره زبانی (آنکیلوگلوسیا)
• مشکلات ساختاری در بدو تولد

تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی

تشخیص اختلال TMJ براساس سوابق پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی صورت میگیرد. این تشخیص اغلب توسط یک جراح دهان، فک و صورت و متخصص TMJ انجام می شود.

سوابق پزشکی و معاینه فیزیکی

برای بررسی تاریخچه پزشکی بیمار، پزشک سوالاتی در مورد جزئیات درد بیمار می پرسد، مانند شدت، محل و کیفیت درد و همچنین اینکه چه چیزی درد فرد را بدتر یا بهتر می کند.

 پزشک همچنین در مورد علائم مرتبط (به عنوان مثال، سردرد) و محرک های احتمالی (مانند ضربه یا سابقه دندان قروچه) سوال خواهد کرد.

هدف از این سوالات نه تنها تشخیص اختلال TMJ بلکه رد بیماریهای دارای علائم مشابه است، مانند:

• مشکلات دندانی (مانند پوسیدگی، آبسه، یا ترک خوردگی دندان)
• آرتریت سلول غول پیکر
• میگرن
• نورالژی عصب سه قلو
• سنگ بزاقی (سیالولیتیازیس)
• سینوزیت

در طول معاینه فیزیکی، پزشک داخل دهان بیمار را از نظر وجود مال اکلوژن دندانی و نشانه‌هایی از ساییدگی دندان‌ها در اثر ساییدن و فشردن دندان‌ها برهم  بررسی می‌کند. بعلاوه پزشک احتمالا حد اندازه باز شدن دهان بیمار را اندازه میگیرد و دامنه حرکتی فک را ارزیابی می کند. همچنین برای تعیین میزان حساسیت، عضلات TMJ ، فک ، شانه و گردن بیمار را فشار می دهد.

تصویربرداری

اگر بررسی سابقه پزشکی و یافته‌های معاینه فیزیکی مبهم یا نامشخص باشند، انجام انواع تصویربرداری، مانند تصویربرداری اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، می‌تواند در تشخیص اختلال TMJ بسیار مفید باشد. علاوه بر کارایی در تشخیص خود اختلال مفصل TMJ، تصویربرداری می‌تواند به تشخیص شرایط و عواملی که باعث ایجاد یا تشدید درد TMJ می شوند (مانند آرتروز فک) نیز کمک نماید.

روش های درمانی اختلال مفصل گیجگاهی فکی

به طور معمول روند درمان TMJ با درمان های ساده و محافظه کارانه (غیر جراحی) زیر شروع می شود:

اقدامات خود مراقبتی

استراحت دادن به فک، ایجاد یک رژیم غذایی براساس غذاهای نرم و استفاده از کمپرس گرم روی مفصل حساس می‌تواند به تسکین درد و التهاب مرتبط با اختلال TMJ کمک کند. همچنین انجام تمرینات کششی فک و تکنیک های آرام سازی برای کاهش استرس نیز می توانند تا حد زیادی مفید باشند.

درمانهای دارویی

مسکن‌های بدون نسخه، مانند داروی ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) ایبوپروفن، می‌توانند درد و حساسیت ناشی از اختلال TMJ را تا حدی کاهش دهند.

برای افرادی که به اسپاسم عضلانی مرتبط با TMJ فک پایین مبتلا هستند، ممکن است شل کننده عضلانی تجویز شود. برای کنترل درد مزمن TMJ، پزشک می تواند یک داروی ضد افسردگی سه حلقه ای، مانند Elavil (آمی تریپتیلین) یا Pamelor (نورتریپتیلین) تجویز نماید.

تغییرات رفتاری

توقف و خودداری از رفتارهای تحریک کننده یا حساسیت زا از دیگر اقدامات بسیار مهم و کلیدی در روند درمان اختلال TMJ می باشد. به این صورت که افراد مبتلا به اختلال TMJ باید از جویدن یخ یا آدامس، دندان قروچه و فشردن فک خودداری کنند. استفاده از یک بایت پلاک یا آتل اکلوزال می تواند تا حد زیادی مانع از آسیب های ناشی از این ناهنجاری های رفتاری گردد.

هدف از اکلوزال تراپی در اختلال TMJ محافظت از سیستم جویدن بیمار (دندان ها، عضلات، فک، مفاصل) و جلوگیری از فشردن و قروچه شدید است که می تواند به دندان ها آسیب برساند. برای دریافت این درمان بیمار باید از دندانپزشک مشورت بگیرد.

ارتز درمانی (Orthotic Therapy)

این گزینه درمانی شامل استفاده از یک قطعه دندانپزشکی است که به حفظ موقعیت آرام آرواره کمک می کند، در نتیجه از تحریک بیش از حد اعصاب جلوگیری می نماید. این روند به نوبه خود مانع اسپاسم عضلانی میگردد. در واقع استفاده از یک قطعه اکریلیک کوچک بعنوان محافظ دهان به بیمار این امکان را می دهد که راحت بخوابد، بدون دندان قروچه و آسیب بیشتر.

درمان با اولتراسوند

دراین روش برای درمان اختلال TMJ از امواج اولتراسوند استفاده میگردد. این امواج قادر اند بافت اسکار و بافتهای چسبیده در لایه های عضلانی و بافتی عمیق را باز نمایند. علاوه بر این امواج اولتراسوند با افزایش گرما موجب میگردد شدت جریان خون به ناحیه آسیب دیده دوباره متعادل شود.

میکروکارنت درمانی

در این درمان جریان الکتریکی ضعیفی ایجاد میگردد که تولید ATP (یک مولکول با انرژی بالا) را در ناحیه آسیب دیده در بدن تحریک می کند. ATP بافت عضلانی را شل کرده و اسید لاکتیک را آزاد می کند در نتیجه درد را کاهش می دهد.

لیزر درمانی کم توان یا سرد

در این گزینه درمانی از نور لیزر غیر گرمایی برای تحریک تولید ATP در عضلات و اعصاب ناحیه آسیب دیده استفاده می شود. ATP تولید شده خود مجدداً باعث شل شدن بافت عضلانی میگردد. این روند منجر به را افزایش جریان خون می شود که درد و التهاب را کاهش می دهد و زمان لازم برای بهبود عضلات و بافت های مفصلی در ناحیه آسیب دیده را کاهش می دهد.

 علاوه بر این لیزر با تحریک عصب سیگنالی را به ساقه مغز می فرستد که پاسخ مهار کننده درد را فعال میکند.

برای اطلاعات بیشتر مطالعه مطلب درمان اختلال و درد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) با لیزر توصیه میشود.

بوتاکس تراپی

تزریق بوتاکس به طور موقت عضلات فک را شل می کند در نتیجه تنش و ناراحتی را از بین ببرد. تزریق بوتاکس را می توان به راحتی در مطب انجام داد و فقط چند دقیقه طول می کشد. اثرات تزریق به طور متوسط سه تا شش ماه دوام دارد.

ایجاد فاصله بین دندانها (DTR)

این روش موجب کاهش تماس دندانها و نیروهای بایت میگردد که توسط ماهیچه ها ایجاد می شوند، بعلاوه می تواند اسپاسم عضلات فک را کاهش دهد.

پرولوتراپی

پرولوتراپی یک درمان هومیوپاتی است که در آن یک محلول ویژه (اغلب حاوی دکستروز، لیدوکائین و آب استریل)  به ناحیه مفصل TMJ تزریق میگردد. این تزریق موجب القای پاسخ التهابی میگردد. در این وضعیت بدن خود درمانی طبیعی را در محل تزریق فعال می کند. در نتیجه درد کاهش یافته و عملکرد فک بهبود می یابد.

درمان نقطه ماشه ای

درمان نقطه ماشه ای معمولا برای رفع درد عضلانی، تنش عضلانی و اسپاسم عضلانی استفاده می شود. این روش هم شامل فرو کردن سوزن و هم تجویز بی حس کننده موضعی معمولی است. زدن سوزن خشک ضمن افزایش کشش عضلانی موجب نوعی محافظت عضلانی نیز میگردد. استفاده از بی حس کننده موضعی برای کنترل درد کوتاه مدتی می باشد که ممکن است پس از زدن سوزن خشک ایجاد شود.

درمان با جراحی

به ندرت آنهم در موارد شدید (مانند ضربه به ناحیه TMJ) یا مواردی که درمان های محافظه کارانه نتیجه بخش نبوده و بیمار همچنان به درد شدید TMJ مبتلا است و اختلال در عملکرد او همچنان ادامه دار است، جراحی TMJ مد نظر قرار داده می شود.

6 تمرین که به تسکین و رفع درد TMJ کمک می کنند

ثابت شده است که برخی تمرینات در تقویت و کشش فک موثر هستند و می توانند ناراحتی های ناشی از اختلال TMJ را کاهش دهند. در زیر 6 تمرین بسیار رایج که برای تسکین و رفع درد TMJ توسط متخصصین توصیه شده اند را آورده ایم.

مقاومت در برابر بسته شدن دهان

این تمرین شامل وارد نمودن فشار به چانه در هنگام بستن دهان است. اولین قدم این است که انگشت شست خود را زیر چانه بگذارید. سپس انگشتان اشاره خود را بین دهان و پایین چانه قرار دهید. در نهایت در حین بستن دهان (بر خلاف جهت) به آرامی به چانه خود فشار وارد کنید.

مقاومت در برابر باز شدن دهان

این تمرین به نوعی عکس تمرین بالا است. ابتدا دو انگشت خود را زیر چانه قرار دهید. سپس در حالی که به آرامی دهان خود را باز می کنید با انگشتان خود فشار ملایمی به چانه رو به بالا وارد نمایید. این حالت را برای حدود سه تا شش ثانیه حفظ کنید و در نهایت به آرامی دهان خود را ببندید.

بلند کردن زبان

این تمرین شامل باز و بسته کردن آهسته دهان است، البته در حالی که زبانتان را به سقف دهان چسبانده اید. می توانید این تمرین را چندین بار در روز تکرار نمایید.

تمرین بیمارستان دانشگاه آکسفورد

بیمارستان دانشگاه آکسفورد یک تمرین جالب برای درمان اختلال TMJ را ارائه داده است.

برای انجام این تمرین ابتدا دهان خود را ببندید و اجازه دهید دندان هایتان بدون فشار اضافی روی هم قرار بگیرند. سپس نوک زبان خود را درست پشت دندان های جلویی فک بالا قرار دهید. در ادامه نوک زبان را تا جایی که می توانید به سمت کام دهان برگردانید. در نهایت دهان خود را به آرامی باز کنید تا زمانی که زبان شروع به جدا شدن کند. سعی کنید این موقعیت را به مدت پنج ثانیه نگه دارید. پس از آن، دهان خود را ببندید و به آن استراحت دهید. بهتر است این تمرین را دو بار در روز و هر بار به مدت پنج دقیقه انجام دهید.

حرکت جانبی فک

اولین قدم تمرین حرکت جانبی فک این است که با دندان های جلویی خود جسمی را به ضخامت حدود یک چهارم اینچ گاز بگیرید (برای مثال دو عدد چوب بستنی). سپس فک خود را به آرامی از یک طرف به سمت دیگر حرکت دهید (مثلا چپ به راست و به عکس). با گذشت زمان این تمرین برای شما “آسان تر” می شود و می توانید از اجسام ضخیم تر استفاده نمایید.

حرکت فک رو به جلو

دقیقاً مانند تمرین بالا، ابتدا از جسمی به ضخامت یک چهارم اینچ استفاده نمایید و آن را به آرامی با دندان های جلویی خود نگه دارید. سپس فک زیرین خود را به سمت جلو حرکت دهید. در واقع باید مطمئن شوید که در نهایت دندان های پایینی شما جلوتر از دندان های بالایی قرار میگیرند. با گذشت زمان این کار برای شما آسان تر می شود و می توانید این تمرین را با جسم ضخیم تری انجام دهید.

برای تمرینات بیشتر مطالعه مطلب 11 ورزش موثر فک در رفع اختلال TMJ( با تصویر) توصیه میشود.

درمان های عمومی و خانگی TMJ برای تسکین موقت

جدای از تمرینات فوق برای اختلال مفصل گیجگاهی فکی و گزینه های درمانی، برخی درمان های موقتی برای تسکین TMJ نیز وجود دارد که می توانید آنها را امتحان کنید. با این حال، برای درمان دائمی TMJ، باید با متخصص TMJ مشورت کنید .

1. وضعیت بدن را بهبود بخشید

در حالی که ناهماهنگی گردن می تواند منجر به مشکلات TMJ شود، برعکس این نیز صادق است، یعنی TMD نیز می تواند منجر به درد گردن شود. صدا دادن مفاصل، انحراف فک، قفل شدن فک، گرفتگی یا اسپاسم عضلات فک یا گردن همگی از نتایج احتمالی TMD و وضعیت بدن هستند .

وضعیت بدنی نامناسب رابطه مستقیمی با درد فک دارد، بنابراین توجه به تراز ستون فقرات هنگام نشستن یا ایستادن می تواند به کاهش درد فک و بهبود وضعیت بدن کمک کند.

برای بهبود وضعیت بدنی، باید مکرر از نشستن پشت میز خود استراحت کنید. پیدا کردن صندلی با پشتیبان مناسب نیز می تواند کمک کننده باشد. علاوه بر این، همیشه وضعیت صحیح ایستادن و نشستن را حفظ کنید.

2. شب خوب بخوابید

خواب کافی برای مبتلایان به سندرم مفصل گیجگاهی فکی ضروری است. با این حال، درد دهان و علائم TMJ می‌تواند با هر فعالیتی که فشار غیرضروری بر روی صورت، سر، فک، گردن یا شانه‌ها وارد می‌کند بدتر شود. بنابراین، حتی هنگام خواب، برای آرام کردن درد TMJ، اقدامات احتیاطی خاصی باید انجام شود.

در مرحله اول، مهم است که به پهلو یا شکم نخوابید. به پشت بخوابید تا مطمئن شوید که عضلات فک شما تحت فشار قرار نمی گیرند.

دوم اینکه، حمایت کافی از فک ضروری است. بالش هایی را دور گردن خود قرار دهید تا بالشتک ایجاد شود. همچنین، حالتی را برای خواب انتخاب کنید که باعث دندان قروچه یا ساییدن دندان ها نشود . خروپف، آپنه خواب یا تنفس دهانی می تواند منجر به فشردن دندان ها شود و در نهایت منجر به درد TMJ شود.

3. از کمپرس سرد و گرم استفاده کنید

درمان دما با استفاده از کمپرس گرم و/یا سرد می تواند به تسکین درد TMJ کمک کند. از کمپرس سرد در مواقع درد حاد و التهاب و به دنبال آن کمپرس گرمای مرطوب برای بهبود گردش خون در عضلات استفاده می شود. کمپرس می تواند به شل شدن و باز کردن ماهیچه های ناحیه آسیب دیده کمک کند. برای تسکین درد بهتر است، از کمپرس گرم و/یا سرد روزانه حدود 15 تا 20 دقیقه استفاده کنید.

4. استرس را کاهش دهید

استرس می تواند خود را در اشکال فیزیکی نشان دهد و TMJ می تواند یکی از آنها باشد. یا برعکس، TMJ می تواند منجر به استرس و اضطراب شود. بنابراین، برای کاهش استرس، مدیتیشن یا یوگا را امتحان کنید. همچنین، برای تسکین درد، سعی کنید عضلات فک را آرام کنید.

5. حفظ سلامت روده

آیا می دانستید که سلامت دستگاه گوارش شما می تواند تحت تأثیر TMJ باشد؟ TMJ جویدن غذا را دشوار می کند، که به نوبه خود می تواند بر سلامت روده شما تأثیر بگذارد. اشاره شده است که بیماران TMJ مشکلات گوارشی بیشتری دارند زیرا هضم غذای جویده نشده دشوار است. همچنین، از آنجایی که غذا به خوبی هضم نمی شود، بدن شما قادر به جذب مواد مغذی حیاتی نیست که بر سلامت کلی شما تأثیر می گذارد.

حفظ سلامت روده برای کاهش درد TMJ بسیار مهم است. همچنین، هنگامی که روده شما سالم نیست، ممکن است علائمی مانند افزایش رفلاکس اسید معده را تجربه کنید که منجر به درد قفسه سینه می شود که ممکن است به درد فک، گردن و گلو شما منتهی شود.

6. مکمل های غذایی

مکمل های غذایی نقش اساسی در بهبود اختلال مفصل گیجگاهی فکی دارند. مکمل‌هایی مانند B12، منیزیم، کلسیم و ویتامین D3 مواد مغذی لازم را برای بهبودی سریع‌تر بدن فراهم می‌کنند. این مواد مغذی همچنین به کاهش استرس، افزایش خواب و تامین انرژی کمک می کنند.

منیزیم : کمبود منیزیم باعث اسپاسم عضلات می شود و می تواند بر سلامت استخوان، عصب و غضروف شما تأثیر بگذارد. منیزیم همراه با کلسیم می تواند عضلات فک را شل کرده و درد TMJ را کاهش دهد. می تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند. همچنین می تواند به تسکین سیستم عصبی شما کمک کند، در نتیجه اضطراب را که خواب را مختل می کند، کاهش می دهد.

کلسیم : 99 درصد کلسیم بدن در استخوان ها است. بنابراین، منطقی است که استخوان ها، حتی استخوان های TMJ، برای حفظ سلامت خود به کلسیم نیاز دارند. کلسیم بر انقباض عضلانی، تکانه های عصبی و تعدیل هورمون تأثیر می گذارد، بنابراین کمبود کلسیم می تواند منجر به ناراحتی TMJ شود.

ویتامین D3 : اکثر مردم ویتامین D3 را از طریق نور خورشید و غذاهای سبز دریافت می کنند. ویتامین D3 کافی می تواند به کاهش درد، بهبود خواب و تقویت استخوان ها کمک کند. کلسیم با ویتامین D3 همچنین می تواند به کاهش درد TMJ کمک کند.

ویتامین B12 : کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به نورالژی سه قلو – درد ناگهانی و شدید صورت شود. همچنین می تواند منجر به سوزن سوزن شدن دست ها یا پاها و ایجاد خستگی شود. بنابراین، افزایش مصرف ویتامین B12 برای تسکین درد سندرم TMJ مهم است. همچنین، ویتامین‌های B کمپلکس به کاهش استرس کمک می‌کنند، که یکی از عوامل کلیدی TMJ است

7. غذاهایی که باید برای TMD/TMJ اجتناب کرد

اگر درد TMJ را تجربه می کنید، باید از غذاهای جویدنی یا چسبناکی که نیاز به جویدن طولانی مدت دارند اجتناب کنید. به طور مشابه، از غذاهای سفت و ترد مانند هویج و سبزیجات خام، یخ، تافی، چوب شور و غیره اجتناب کنید. برای TMJ، خوردن غذاهای نرم مانند پوره سیب زمینی، تخم مرغ، سبزیجات پخته، سیب زمینی شیرین و غیره توصیه می شود. این به تسکین درد فک کمک می کند.

با تمرینات ساده و موثر فک، درد TMJ را تسکین دهید. کشف کنید که چگونه علائم خود را کاهش دهید و احساس بهتری داشته باشید.

سخن پایانی

اگر علائم احتمالی اختلال TMJ را در خود احساس می کنید، حتماً ابتدا برای معاینه دقیق به پزشک مراجعه کنید چرا که تعدادی از بیماریها وجود دارند که می توانند علائمی شبیه اختلال TMJ داشته باشند.

چنانچه شما (یا یکی از عزیزانتان) مبتلا به اختلال TMJ تشخیص داده شدید در درجه اول سعی کنید صبور و انعطاف پذیر باشید. خبر خوب این است که با اقدامات ساده ای مانند خود مراقبتی و تغییرات کوچک در سبک زندگی می توان وضعیت بیشتر بیماران مبتلا به اختلال TMJ را تا حد زیادی بهبود بخشید.

دکتر امان اله قاسم زاده متخصص جراحی دهان، فک و صورت، مهارت و تجربه بالایی در درمان TMJ و کمک به این گونه مراجعین و درمان جوها دارد .