جراحی مفصل گیجگاهی فکی با هدف اصلاح ناهنجاری TMJ رخ داده در مفصل فک انجام میشود. این ناهنجاری مربوط به مفصلی است که استخوان فک شما را به جمجمه متصل می‌کند. به دلیل پیچیدگی ساختار مفصل گیجگاهی فکی و حرکات پیچیده‌ی آن نظیر چرخش و جابه‌جایی به تمام جهات، درمان و اصلاح اختلالات مفصل گیجگاهی فکی TMJ ممکن است چالش برانگیز باشد.
در صورتی که روش‌های خانگی نظیر استفاده از کمپرس یخ، خوردن غذاهای سبک نظیر سوپ، استفاده از محافظ دندان و مراجعه به دندانپزشک، تاثیر مطلوبی بر درمان این اختلال نداشته باشد، برای خلاص شدن از درد شدید و محدودیت در حرکت دادن فک، جراحی مفصل گیجگاهی فکی TMJ ممکن است به عنوان آخرین راه‌حل درمانی در نظر گرفته شود.
جراحی TMJ چیست؟
جراحی مفصل گیجگاهی فکی TMJ شامل چندین نوع مختلف است که از جراحی‌های کمتر تهاجمی تا جراحی‌های پیچیده باز مفصلی که نیاز به بستری در بیمارستان دارند را شامل میشود.
جراحی‌های مفصل گیجگاهی فکی را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: روش‌های بسته مانند آرتروسنتز مفصل گیجگاهی فکی و آرتروسکوپی، و روش‌های باز مانند آرتروپلاستی و جراحی جایگزینی کامل مفصل.
- آرتروسنتز: این نوع از جراحی مفصل گیجگاهی فکی کم‌ترین درجه تهاجم را دارد. در این روش بیمار پس از انجام جراحی می‌تواند فورا به خانه بازگردد. آرتروسنتز شامل وارد کردن سوزن برای تزریق مایعی است که حرکت مفصل را تسهیل کرده و اصطکاک آن را کاهش می‌دهد. در این روش، نیاز به برش دادن صورت وجود ندارد.
- آرتروسکوپی: این روش نیز در دسته روش‌های کمتر تهاجمی قرار دارد، اما در مقایسه با آرتروسنتز کمی تهاجمی‌تر است. در این روش از یک آرتروسکوپ برای صیقل دادن استخوان فک و یا جابه‌جا کردن دیسک دهانی استفاده میشود. در واقع در این روش موقعیت استخوان فک و دیسک دهانی بدون نیاز به برش صورت، به حالت طبیعی خود باز می‌گردد.
- آرتروتومی یا آرتروپلاستی: از این روش جراحی باز مفصلی برای درمان مشکلات ساختاری مفصل فک استفاده میشود. بر خلاف سایر روش‌ها، در این روش بیمار پس از انجام جراحی مدتی در بیمارستان بستری خواهد شد. این روش با استفاده از برش دادن فک و جراحی آن صورت می‌گیرد.
- جایگزینی مفصل: برای درمان اختلالات شدید مفصل گیجگاهی فکی، از ایمپلنت‌ها برای جایگزینی قسمتی یا کل مفصل فک استفاده خواهد شد. این روش جراحی برای افرادی مناسب است که با درد شدید فک و یا عملکرد محدود آن مواجه هستند و نیز سایر روش‌های درمانی در بهبود آن‌ها تاثیر نداشته است. اگر قصد دارید جراحی جایگزینی کامل مفصل را انجام دهید، ابتدا بهتر است که نظر متخصص TMJ را در نظر بگیرید و سپس اقدام به انجام این عمل جراحی نمایید.
عوارض جانبی
پزشک متخصص شما در صورتی که روش‌های درمان خانگی یا سایر گزینه‌های بدون نیاز به عمل جراحی را برای درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی مناسب تشخیص دهد، قطعا دست به عمل جراحی نخواهد زد. در صورتی که اختلال عملکرد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) تاثیری بر روی عضلات اطراف فک نداشته باشد و یا باعث بروز سندرم درد مزمن نشود، نیازی به جراحی وجود نخواهد داشت.
اگر قبلاً تجربه جراحی مفصل گیجگاهی فکی را داشته‌اید، احتمال اینکه با انجام مجدد این عمل جراحی به نتیجه مطلوب نرسید، بسیار زیاد است. در این صورت لازم است که با پزشک جراح خود صحبت کنید و خطرات مرتبط با این عمل جراحی را در نظر بگیرید.
مخاطرات احتمالی
عوارض جراحی‌های باز مفصلی بیشتر از روش‌های جراحی کمتر تهاجمی و همچنین خطر انجام آن نیز بسیار بیشتر است. قبل از انجام جراحی مفصل گیجگاهی فکی، نظر چندین جراح متخصص را بپرسید تا از مخاطرات و مزایای این عمل جراحی آگاهی کامل کسب کنید.
عوارض مربوط به جراحی مفصل گیجگاهی فکی شامل موارد زیر است:
- درد مزمن یا افزایش محدودیت حرکتی در مفصل گیجگاهی فکی که پس از جراحی نیز رفع نخواهد شد.
- به هم خوردن تراز دندان‌های فک بالا و پایین
- آسیب عصبی به صورت، ضعف یا فلج شدن آن
- ناشنوایی
عمل جراحی جایگزینی مفصل، پیچیده‌ترین نوع جراحی مفصل گیجگاهی فکی است و ممکن است که در برخی از افراد به عوارض قابل توجهی منجر شود. به عنوان مثال، برخی از ایمپلنت‌های مصنوعی ممکن است به درستی عمل نکنند یا به مرور زمان شکسته شوند. برای ارزیابی ایمنی این جراحی‌ها که اغلب غیرقابل بازگشت نیز هستند، نیاز به مطالعات بالینی بلند مدت بیشتری وجود دارد.
هدف از جراحی مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ باعث درد و افزایش محدودیت در حرکت فک شما می‌شوند. همچنین ممکن است که باعث تولید صدا در هنگام باز و بسته کردن دهان شوند.
هدف از جراحی مفصل گیجگاهی فکی کاهش درد و حرکت طبیعی فک است و در صورتی که یکی از موارد زیر شامل حال شما میشود، انجام دادن این جراحی ضروری است:
- التهاب مفصلی که منجر به آسیب دیدن مفصل فک شود
- انحراف فک
- وجود اختلال در کندیل که انتهای استخوان فک پایین قرار دارد
- جابه‌جایی دیسک دهان که به طور معمول باعث ایجاد فشار در مفصل فک میشود .
اگرچه در بسیاری از موارد علت اختلال مفصل گیجگاهی فکی مشخص نیست، اما بعضی از علل شناخته شده برای این اختلال وجود دارد. برخی از علل بروز اختلال مفصل گیجگاهی فکی شامل بیماری خودایمنی، آسیب فکی و یا باز ماندن دهان در طولانی مدت (روش‌های خاص دندان پزشکی و یا وجود لوله تنفسی در دهان) است.
تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی از طریق بررسی سر، گردن، صورت و فک، بررسی علائم مانند درد هنگام جویدن و انجام آزمون‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن و یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی انجام میشود. پزشک متخصص یا دندانپزشک شما، احتمالا در شروع دوره درمان از روش‌های بدون نیاز به عمل جراحی استفاده خواهد کرد.
روش‌های بدون نیاز به عمل جراحی معمولا شامل تمرینات کاهش استرس، ورزش دادن فک، استفاده از کمپرس سرد یا گرم، خوردن غذاهای نرم و اجتناب از حرکت دادن شدید فک مثلا در هنگام جویدن آدامس می‌باشد. همچنین پزشک متخصص شما ممکن است که مصرف داروهای ضد درد بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن را پیشنهاد کند. همچنین وسایل پزشکی نظیر نگهدارنده دندان ممکن است در کاهش فشار و درد فک شما موثر واقع شوند.
چگونه برای جراحی TMJ آماده شویم؟
قبل از جراحی، هر سوالی که در ذهن خود دارید را با پزشک خود در میان بگذارید. او می‌تواند در مورد روند جراحی و عوارض بعد از عمل اطلاعات مورد نیاز را به شما بدهد.
همچنین می‌توانید غذاهای سبک و نوشیدنی‌های مقوی و انرژی‌زا تهیه نمایید و بعد از انجام عمل جراحی مصرف کنید. علاوه بر این، اطمینان حاصل کنید که کمپرس یخ در دسترس شما قرار دارد و قبل از جراحی همه نسخه‌های دارویی مورد نیاز برای بعد از عمل را تهیه کنید.
محل انجام جراحی مفصل گیجگاهی فکی
روش جراحی آرتروسنتز احتمالا به صورت سرپایی و در مطب پزشک متخصص فک و صورت انجام خواهد شد. در این روش پزشک متخصص از آمپول هیپودرمیک و به کمک بی‌حسی موضعی استفاده خواهد کرد. در صورتی که از روش‌های جراحی استفاده شود که نیاز به بیهوشی کامل دارد، حتما باید به بیمارستان مراجعه شود.
روش جراحی آرتروسکوپی در بیمارستان یا سایر مراکز جراحی خارج از بیمارستان صورت می‌گیرد. جراحی باز مفصلی مانند آرتروتومی یا جایگزینی مفصل در بیمارستان انجام میشود.
چه لباسی باید بپوشیم
پس از جراحی، لباس‌های آزاد و راحت بپوشید. قبل از عمل نیز باید از روپوش مخصوص بیماران استفاده نمایید.
غذا و نوشیدنی
در خصوص مصرف غذا و نوشیدنی قبل و بعد از انجام جراحی، حتما با پزشک متخصص خود مشورت کنید. اگر در زمان جراحی نیاز به بیهوشی کامل دارید، نباید از شب قبل از جراحی چیزی بخورید یا بنوشید، زیرا معده شما در هنگام انجام جراحی باید خالی باشد.
داروها
قبل از جراحی با جراح خود در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید، صحبت کنید. احتمالا او به شما توصیه خواهد کرد که قبل از جراحی از مصرف داروهایی نظیر کومادین (وارفارین)، آسپرین و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی که باعث افزایش خون ریزی می‌شوند، خودداری نمایید.
برای جلوگیری از عوارض جانبی پس از عمل، در رابطه با تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، حتی ویتامین ها و مکمل ها با پزشک متخصص خود صحبت و او را مطلع کنید.
برای رفتن به بیمارستان چه لوازمی را به همراه ببریم
در روز جراحی، هرگونه مدارک لازم، شناسنامه و کارت‌های بیمه را همراه خود داشته باشید. اگر قرار است که شب در بیمارستان بمانید، یک دست لباس اضافی و لوازم بهداشتی شخصی خود را همراه خود بیاورید. همچنین با یکی از دوستان یا اعضای خانواده خود هماهنگ کنید که بعد از جراحی شما را به منزل برساند.
تغییراتی که قبل از انجام عمل جراحی باید در زندگی روزمره ایجاد شود
اگر سیگار می‌کشید، باید به پزشک خود اطلاع دهید و درباره اینکه چند روز قبل از جراحی باید استعمال آن را متوقف کنید، مطلع شوید، زیرا استعمال سیگار می‌تواند روند بهبودی را کاهش و احتمال عفونت را افزایش دهد.
در روز جراحی TMJ چه چیزی در انتظار ماست
در روز جراحی، شما باید به پذیرش مراجعه کنید و با پرسنل پرستاری ملاقات نمایید تا علائم حیاتی شما را بررسی کنند. سپس پرستاران درباره سوابق پزشکی شما سوال خواهند کرد و در نهایت یک آنژیو در رگ وریدی شما قرار خواهند داد. سپس ممکن است که ملاقاتی با جراح و متخصص بیهوشی داشته باشید تا تمام آنچه را که پس از جراحی نیاز به انجام آن دارید را به شما توضیح دهند.
در طول عمل جراحی TMJ
بستگی به نوع عمل، شما یا به صورت موضعی و یا به صورت کامل بیهوش خواهید شد. در صورت استفاده از بی‌حسی موضعی، جراح اطراف مفصل فک را ضد عفونی می‌کند و با تزریق دارو آن را بی‌حس می‌کند. بیهوشی کامل از طریق یک ماسک تنفسی یا از طریق تزریق ماده بیهوشی در بازوی شما انجام خواهد گرفت. در صورتی که مشکل ریه داشته باشید، برای حفظ سلامت ریه شما از لوله تنفسی استفاده خواهد شد.
مراحل جراحی مفصل گیجگاهی فکی بر حسب نوع روش
مراحل عمل ممکن است بسته به نوع جراحی که انجام میشود، متفاوت باشد.
مرحله های انجام روش آرتروسنتز به صورت گام به گام
معمولاً این عمل با بی‌حسی موضعی انجام میشود، اما گاهی ممکن است که از روش بیهوشی کامل نیز برای انجام آن استفاده شود.
- بعد از بی‌حس کردن مفصل یا بیهوشی کامل، جراح دو سوزن هیپودرمیک را در مفصل قرار می‌دهد.
- مفصل با محلول نمکی استریل سالین یا محلول رینگر لاکتات شستشو داده میشود تا از بروز علائمی نظیر درد و التهاب جلوگیری شود.
- جراح در پایان عمل می‌تواند یک استروئید از نوع کورتیکواستروئیدی جهت کاهش التهاب در مفصل تزریق کند.
معمولاً این عمل کمتر از ۳۰ دقیقه به طول می‌انجامد.
مراحل انجام روش آرتروسکوپی به صورت گام به گام
در این روش از بیهوشی کامل استفاده میشود.
- جراح برش‌های کوچکی را در اطراف مفصل فک شما ایجاد می‌کند و کانول‌ها را وارد می‌کند. این لوله‌های نازک دارای دوربین‌هایی هستند که به جراح اجازه می‌دهند مفصل فک و ساختارهای اطراف آن را به دقت بررسی کند.
- با این تصویربرداری، جراح می‌تواند مفصل را مشاهده کند و دیسک دهان را سرجای خودش برگرداند و یا در صورت لزوم بخشی از توده‌های استخوانی فک را به کمک ابزارهای مخصوص جراحی برش دهد و خارج کند.
آرتروسکوپی یک روش بیمارستانی نیست، بنابراین شما همان روز به خانه خواهید رفت. این روش ممکن است بین 30 دقیقه تا دو ساعت طول بکشد.
مراحل انجام روش آرتروتومی به صورت گام به گام
این روش جراحی یک روش باز مفصلی است که با بیهوشی عمومی انجام میشود.
- در این روش از کنار گوش یک برش ایجاد میشود و تمرکز بر آن است که از آسیب به اعصاب صورت جلوگیری شود.
- سپس با توجه به شدت آسیب مفصل گیجگاهی فک، دیسک جابه‌جا و یا در صورت لزوم به طور کامل برداشته خواهد شد.
مدت جراحی TMJ ممکن است بین یک تا دو ساعت طول بکشد. شما ممکن است همان روز به خانه برگردید یا نیاز به اقامت کوتاه‌مدت در بیمارستان داشته باشید.
مراحل انجام روش جایگزینی مفصل به صورت گام به گام
این روش جراحی نیز یک روش باز مفصلی است که نیازمند بیهوشی عمومی و اقامت در بیمارستان است.
- در این روش، جراح دو برش برای جایگزینی ایمپلنت (یکی به جمجمه متصل میشود و دیگری به فک پایینی) ایجاد می‌کند.
- پس از برش دادن، جراح یک جایگزین مصنوعی به نام پروتز را جایگزین مفصل فک و گیجگاه می‌کند.
مدت جراحی به عوامل زیادی بستگی دارد، اما احتمالا چند ساعت طول خواهد کشید.
پس از جراحی TMJ
بیشتر جراحی‌های مفصل گیجگاهی فکی به صورت سرپایی انجام می‌شوند، بنابراین معمولاً می‌توانید همان روز به خانه برگردید. در اتاق ریکاوری تحت نظر پرستاران قرار می‌گیرید تا اطمینان حاصل شود که وضعیت حیاتی شما پایدار است، سپس تیم پزشکی به شما اجازه می‌دهد تا به خانه برگردید.
اگر از بیهوشی عمومی استفاده شده باشد، در اتاق ریکاوری به هوش خواهید آمد. احتمالا در ناحیه فک خود احساس درد خواهید داشت. در صورت دردناک بودن محل جراحی می‌توانید از پرستار درخواست کنید که برای شما مسکن تجویز کند.
اگر برای یک شب در بیمارستان اقامت دارید، به اتاق بستری انتقال می‌یابید. برای جایگزینی کل مفصل، ممکن است سه تا پنج روز در بیمارستان بمانید. با این حال سیاست‌های ترخیص از بیمارستان‌ها و مراکز جراحی ممکن است متفاوت باشند.
جراح شما ممکن است برای شما داروی تسکین درد تجویز کند تا بعد از بازگشت به خانه مصرف کنید. مفصل فک و نواحی اطراف آن برای مدت کوتاهی بی‌حس خواهد بود که به دلیل تاثیر داروهای بیهوشی است و جای نگرانی ندارد. اثر داروها بین چند ساعت تا یک روز از بین خواهد رفت.
بازگشت به سلامتی
مدت زمان ریکاوری شما به نوع جراحی TMJ که انجام داده‌اید، بستگی دارد.
| مدت ریکاوری مورد نیاز | نوع جراحی مفصل گیجگاهی فکی |
| چند روز تا یک هفته | آرتروسنتز، آرتروسکوپی |
| دو هفته | آرتروتومی، آرتروپلاستی |
| سه تا هشت هفته | جایگزینی مفصل |
برای اینکه چه مدت بعد از انجام عمل جراحی می‌توانید به محل کار خود بازگردید، حتما باید با پزشک جراح خود مشورت کنید. معمولا برای جراحی‌هایی که از روش بسته استفاده میشود، ریکاوری بیشتر از چند روز لازم نیست. اما برای جراحی باز مفصلی ممکن است که به چند هفته تعطیلی نیاز داشته باشید. در نهایت این موضوع به نوع شغل شما و روش جراحی صورت گرفته بستگی زیادی دارد.
روند درمان و بهبودی
بر اساس نوع جراحی که انجام داده‌اید، ممکن است برای چند روز پس از جراحی، محل جراحی با بانداژ پوشانده شود. جراح به شما توضیح خواهد که چه زمانی می‌توانید بانداژ را بردارید و محل جراحی را با آب و صابون تمیز کنید.
در اغلب جراحی‌های TMJ، تجربه تورم، کبودی و درد فک طبیعی است. روز اول پس از جراحی، باید هر 20 دقیقه یک بار از کمپرس یخ استفاده کنید. در زمان استراحت، سر خود را با دو یا سه بالش بلند کنید، زیرا این کار به کاهش تورم کمک خواهد کرد.
پس از ۴۸ ساعت، می‌توانید از گرمای ملایم یک دستگاه گرمایشی یا حوله مرطوب و گرم برای کمک به تسکین درد استفاده کنید. فک شما احتمالا حدود یک هفته یا بیشتر پس از جراحی تورم خواهد شد. همچنین برای کاهش درد، پزشک متخصص شما احتمالا داروی تسکین درد تجویز خواهد کرد.
فیزیوتراپی مفصل گیجگاهی فکی یا تمرینات فک می‌تواند به بازیابی عملکرد و محدوده حرکتی فک شما کمک کند. جراح ممکن است پیشنهاد دهد که در هفته اول پس از جراحی، به یک فیزیوتراپیست مراجعه کنید و تمرینات فک را آغاز کنید.
اگر علائم شدیدی مانند مشکل در تنفس، خونریزی شدید، افزایش تورم (دو تا سه روز پس از جراحی)، مشکل در بستن چشم‌ها، درد شدید، مشکل در ادرار کردن یا تب داشتید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
رژیم غذایی پس از جراحی TMJ
در همه جراحی‌های مفصل گیجگاهی فکی، در طول فرایند بهبودی، شما نیاز به مصرف غذای آبکی نظیر اسموتی و سوپ خواهید داشت. پس از چند روز، شما ممکن است بتوانید غذاهای نرم مانند ماست، پوره سیب‌زمینی، سوپ و تخم‌مرغ را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. از مصرف غذاهای سفت و دیر هضم خودداری کنید. برای جراحی جایگزینی کامل مفصل، این فرایند ممکن است تا هشت هفته به طول انجامد.
جراحی جایگزینی کامل مفصل نیازمند پیگیری طولانی مدت پزشک متخصص دارد. هرچند که دوام بیشتر پروتزهای مفصل بیش از ۱۰ سال است، مطالعات محدودی وجود دارد که در آن طول عمر پروتز را بیشتر از 10 سال در نظر گرفته است. با این حال ممکن است که مشکلاتی بروز کند و انجام جراحی‌های دیگر پس جراحی اصلی، لازم شود.
سخن آخر
انجام روش درمانی جراحی جهت کاهش درد در مفصل گیجگاهی فکی و علائم مرتبط با آن، جز آخرین روش‌های درمانی است. اما گاهی اوقات، این بهترین گزینه است. برای پیدا کردن بهترین روش درمانی بهتر است که با پزشک متخصص و جراح دهان، فک و صورت مشورت کنید. همچنین کسب اطلاعات در مورد تکنیک‌های جراحی مختلف، خطرات آن‌ها و دوره ریکاوری هر کدام از این روش‌ها به شما کمک خواهد کرد که بهترین تصمیم را بگیرید.
