فیزیوتراپی درد فک ناشی از مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)

اگر شما نیز حین جویدن غذا دچار احساس درد در یک یا هر دو فک خود می شوید، ممکن است دچار اختلالی به نام بیماری های مفصل تمپورومندیبولار یا TMD باشید. این مفصل را با نام TMJ نیز می شناسند. در طی این اختلال علائمی مانند صدا دادن فک حین باز و بسته کردن آن، احساس اسپاسم عضلات و درد فک حین جویدن غذا دیده می شوند. این علائم می توانند منجر به دشواری یا غیر ممکن شدن تکلم و تغذیه شوند.

درمان های مختلفی برای TMJ وجود دارد. درمان دارویی درد فک، ماساژ یا جراحی از جمله درمان های رایج برای رفع TMD ها هستند. یکی دیگر از راه های کاهش درد TMJ، فیزیوتراپی( PT) است. در ادامه به چگونگی عملکرد فیزیوتراپیست و PT در کاهش درد TMJ می پردازیم.

TMD چیست؟

اختلالات مفصل تمپورومندیبولار که تحت عنوان TMD نیز شناخته می شوند، باعث می شوند شما نتوانید به راحتی از فک خود استفاده کنید. علامت مهم این اختلال درد فک است که باعث محدودیت باز و بسته شدن دهان می شود. همچنین علائمی مثل ایجاد صدای فک حین خمیازه کشیدن، غذا خوردن یا حرف زدن نیز دیده شده است.

علائم TMD اغلب بدون سابقه آسیب یا ترومای قبلی فک بروز پیدا می کنند. در ابتدا درد با خوردن غذاهای سخت یا بیش از حد باز کردن فک مثل خمیازه کشیدن، ایجاد می شود ولی شدت آن نیز متوسط است.

آناتومی TMJ

این مفصل حاصل اتصال زائده ی مفصلی استخوان مندیبولار با حفره ی مفصلی استخوان تمپورال جمجمه است. یک سطح مفصلی بسیار کوچک به نام دیسک بین مفصلی، در محل اتصال دو استخوان قرار دارد. این سطح مفصلی باعث ایجاد دامنه حرکتی مناسب استخوان ها طی حرکت فک می شود.

عضلات متعددی نیز به اطراف مفصل تمپورومندیبولار متصل هستند. این عضلات در قورت دادن، حرف زدن و جویدن و به طور کلی باز و بسته کردن فک شما نقش دارند. ( بیشترین مفصل مورد استفاده در بدن، فک است). لیگامنت های متعدد و کوچکی نیز در افزایش ثبات مفصل در محل خود نقش دارند.

چه اشتباهی رخ می دهد؟

اما ایراد ایجاد شده در TMJ چیست؟ چه مواردی می توانند منجر به بروز اختلالات TMD شوند؟ برخی از علل ایجاد کننده شامل موارد زیر است:

• جابجایی دیسک مفصلی
• اسپاسم عضلانی
• پوزیشن سر به جلو
• استرس
• اختلالات دندانی( bruxism)

مادامی که مفصل تحت استرس قرار دارد، محدودیت حرکت و درد مفاصل ایجاد می شود. این امر می تواند منجر به ایجاد درد و التهاب در مفاصل، عضلات و لیگامان های اطراف TMJ شود.

تشخیص

اگر دچار درد فک شده اید باید به دندانپزشک یا مراقب سلامت مراجعه کنید. در اغلب موارد او می تواند با انجام معاینات بالینی، علت درد فک را تشخیص دهد. این معاینات شامل لمس مفصل، فشار دادن آن و یا بررسی وجود صدا یا تندرنس( درد مفصل نسبت به لمس) حین باز و بسته کردن فک است. معاینه کننده به دنبال مواردی مانند محدودیت دامنه حرکتی یا انحراف مفصل حین حرکت می باشد.

به عنوان مثال ممکن است مفصل TMJ یک سمت شما به اندازه ی سمت مقابل باز نشود و باعث ایجاد انحراف حین حرکت شود. از گرافی ساده برای بررسی تغییرات مفصلی و از MRI جهت بررسی اختلال دیسک بین مفصلی استفاده می شود. در صورتی که علل مفصلی TMD توسط درمان گر رد شود، باید علل دیگری مانند: آرتریت گردن، پوسیدگی و خرابی دندان یا نورالژی فاسیال( اختلال عصب شماره 7) مورد بررسی قرار داده شود.

به محض تشخیص TMD، می توانید درمان خود را آغاز کنید. یکی از گزینه های درمانی پیش روی شما، مراجعه به فیزیوتراپیست است. 

ارزیابی فیزیوتراپی

اولین ارزیابی شما پس از ارجاع توسط پزشک جراح فک و صورت متخصص در درمان TMJ به فیزیوتراپیست، در مراجعه اول انجام می گیرد. در ابتدا، توسط فیزیوتراپیست یک شرح حال کامل از زمان شروع درد، عادات غذایی، عوامل تشدید و تخفیف دهنده ی درد و سایر عواملی که می توانند باعث تحریک TMJ شوند از شما اخذ می شود. همچنین سوالاتی در رابطه با درمان های قبلی احتمالی جهت کاهش درد TMD و سابقه ی پزشکی، از شما پرسیده می شود.

حین انجام ارزیابی اولیه، معاینات لازم جهت تعیین شدت TMD و وضعیت کلی بیمار، انجام می گیرد. به طور کلی این تست ها شامل موارد زیر است:

• بررسی پوزیشن
• بررسی و اندازه گیری دامنه حرکتی مفصل گردن
• اندازه گیری دامنه حرکتی مفصل فک در جهت های مختلف
• لمس ساختارهای اطراف مفصل
• بررسی قدرت مفصل و نحوه ی قرارگیری عضلات آن

پس از اتمام بررسی اولیه، یافته های معاینات توسط فیزیوتراپ به شما اطلاع داده شده و یک پلن درمانی جهت درمان TMD برای شما تعیین می شود. لازم است در رابطه با شرایط بیماری و نتایج درمانی مورد انتظار، سوالات خود را بپرسید. فیزیوتراپی باعث می شد تا اهداف درمانی بیشتری در طی دوره درمان در نظر گرفته شود.

روش های درمانی فیزیوتراپی مفصل گیجگاهی فکی TMJ

فیزیوتراپیست ممکن است از روش های مختلف برای درمان TMD استفاده کند. این درمان ها با هدف کاهش درد، التهاب، بهبود وضعیت مفصل، افزایش دامنه حرکتی و دستیابی مجدد به عملکرد طبیعی فک، انجام می گیرد. درمان شما می تواند شامل روش های مختلفی برای بازگشت عملکرد فک باشد.

استفاده از گرما یا یخ

از گرما برای کاهش اسپاسم و درد عضلات استفاده می شود؛ در مقابل آن می توان از سرما برای کاهش التهاب و درد TMD در اطراف مفصل استفاده کرد.

اولتراسوند

استفاده از اولتراسوند برای ایجاد گرما در بافت های عمقی تر و ایجاد بهبود عملکرد سلولی یکی دیگر از روش های درمانی در فیزیوتراپی است. در برخی موارد نیز برای کاهش درد TMD از این روش استفاده می شود. بر اساس مطالعات انجام شده در مجله علمی physical therapy science، استفاده ی همزمان ورزش در منزل با اولتراسوند نسبت به انجام ورزش به تنهایی، باعث کاهش بیشتر درد بیمار شده است. باید در استفاده از اولتراسوند کمی محتاط باشید زیرا در بسیاری از مطالعات که به بررسی اثربخشی اولتراسوند در فیزیوتراپی پرداخته اند مشخص شده که میزان بهبود عملکرد فک با این روش، اندک بوده است.

ماساژ

استفاده از تکنیک های ماساژ عضلات فک، گردن، شانه ها و صورت در PT، می تواند باعث کاهش درد شود. با ماساژ عضلات، میزان خونرسانی آنها بیشتر شده و ریلکس می شوند، در نتیجه عملکرد مفصل تمپورومندیبولار بهبود می یابد.

تحریک حرکت مفصل تمپورومندیبولار

یکی دیگر از روش هایی که در PT برای بهبود عملکرد فک مورد استفاده قرار داده می شود، موبیلیزاسیون مفصل است. این روش می تواند حرکت طبیعی مفصل را بهبود داده و باعث جا اندازی دیسک مفصلی در محل صحیح خود می شود. این روش ممکن است برای شما کمی آزار دهنده باشد زیرا فیزیوتراپیست ممکن است با پوشیدن دستکش، از قرار دادن انگشت خود داخل دهان و در امتداد دندان های شما استفاده کند تا مفصل فک را به حرکت در آورد.

اقدامات وضعیتی

ایستادن یا نشستن در حالی که گردن شما به جلو آمده و قوز کرده اید می تواند فشار و کشش مضاعفی را به مفصل فک وارد کند. در صورتی که فیزیوتراپ اطمینان حاصل کند که پوزیشن نامناسب شما روی درد فک تاثیر داشته است، شما را وادار به رعایت پوزیشن صحیح خواهد کرد. انجام ورزش هایی مانند Slouch و کشش عضلات کتف می تواند در حفظ کلی آگاهی محیطی شما نسبت به وضعیت بدن موثر باشد.

ورزش

یکی از مهم ترین مولفه های برنامه درمانی TMD برای فرد، انجام ورزش های مفصل فک است. فیزیوتراپیست ورزش های مشخصی را بهبود عملکرد باز و بسته شدن فک به شما توصیه می کند. ممکن است وی از یک آینه برای مشاهده ی حرکات توسط شما استفاده کند، اینگونه خواهید دید که طی انجام ورزش عضلات و فک شما در یک راستا قرار دارند. هدف این ورزش ها در TMD برگشت عملکرد طبیعی و حذف درد فک حین حرکت است. شما می توانید سوالات خود را در زمینه ی برنامه ی درمانی TMD از درمانگر خود بپرسید؛ مسلما آنها خوشحال می شوند تا تمام ابهامات شما را مرتفع ساخته و بیشترین استفاده را از PT داشته باشید.

از چه چیزهایی پرهیز کنیم؟

برخی اقدامات که تحت عنوان فعالیت های پارافانکشنال شناخته می شوند باعث وارد شدن استرس های غیر مستقیم به مفصل TMJ در افراد مبتلا به TMD می شوند. به عنوان بخشی از برنامه ی درمانی خود باید از انجام آنها خودداری کنید. این اقدامات شامل موارد زیر است:

• آدامس جویدن
• جویدن مداد یا خودکار
• تکیه دادن فک و چانه به دست
• خوردن غذاهای سخت

با رعایت این موارد می توانید از وارد شدن فشار و استرس به فک و عضلات آن جلوگیری کرده و باعث بهبود سریع تر آنها شوید.

مطالعه مطلب 8 چیز که اختلال مفصل گیجگاهی فکی TMJ را بدتر میکند توصیه میگردد.

مدت درمان برای فیزیوتراپی TMJ

در اغلب افراد مبتلا به درد مفصل تمپورومندیبولار، طی 6 الی 8 هفته پس از شروع درمان، بهبودی حاصل می شود. استفاده از فیزیوتراپی به همراه ورزش منظم می تواند در ریکاوری سریعتر موثر است.

برخی دیگر از افراد به دوره درمان طولانی تر احتیاج دارند. در مواردی نیز دیده شده که علائم بیمار پس از اتمام دوره بیماری همچنان باقی مانده است؛ در اینصورت باید نزد درمانگر خود بازگشته و تحت بررسی قرار گیرید. استفاده از روش های دیگری مانند جراحی TMJ یا استفاده از محافظ دهان حین خوابیدن می تواند مدنظر قرار داده شود.

سخن نهایی

اگر دچار درد مفصل هستید احتمالا به اختلال های مفصل تمپورومندیبولار یا TMD مبتلا می باشید. یک روش مناسب برای کاهش درد TMD، استفاده از فیزیوتراپی است که با صلاحدید متخصص جراحی فک و صورت با تخصص در درمان TMJ میپذیرد. فیزیوتراپیست شما می تواند علت بروز درد مفصل را پیدا کرده و در جهت بهبود عملکرد آن به شما کمک کند. با این روش، شما می توانید خیلی سریع و ایمن به فعالیت های طبیعی خود بازگردید.

دکتر امان اله قاسم زاده متخصص جراحی دهان، فک و صورت، مهارت و تجربه بالایی در درمان TMJ و کمک به این گونه مراجعین و درمان جوها دارد .