هنگامی که بین استخوان فک بالا و استخوان پایین عدم مطابقت یا ناهماهنگی وجود داشته باشد، انحراف یا کجی فک رخ میدهد. این عارضه به دلایل متعددی از جمله اختلالات مفصل گیجگاهی فک(TMJ) ، ضربه تا مشکلات دندانی مانند نابهنجاري بودن ردیف دندانها ایجاد میشود.
شدت انحراف یا کجی فک متفاوت میباشد. برخی از افراد علائمی شدیدتر، مانند چهره نامتقارن، درد شقیقه، بیرون زدگی گوشها و مشکلات جویدن را تجربه میکنند. درمانهاي انحراف یا کجی فک شامل ارتودنسی، جراحی و مدیریت علائم آنها است. در این محتوا به انحراف یا کجی فک از جمله علل این عارضه، علائم آن، نحوه تشخیص و درمان آن پرداخته شده است.
علل انحراف یا کجی فک
علل انحراف یا کجی فک ناشی از نقص مادرزادی، مشکلات رشد دندانها و فک، ضربه یا تصادف (اکتسابی) است.
اختلالات مفصل گیجگاهی فک( TMJ )
مفصل گیجگاهی فک (TMJ) لولای است که فک بالا و فک پایین را به هم وصل میکند. اختلالات مفصل گیجگاهی فک، اغلب TMJ TMD نامیده میشود. اختلالات مفصل گیجگاهی فک، یکی از دلایل رايج کج شدن فک است. TMJ زمانی رخ میدهند که مشکلاتی در مفصل یا عضلات اطراف یا رباط ها وجود داشته باشد. TM منجر به التهاب، درد فک و سایر علائم میشود كه ناشی از موارد زیر است:
- آرتریت فک
- دندان قروچه یا براکسیسم
- جراحت
- نيش ناهمتراز
- دررفتگی مفصل
- استرس
علائم اختلالات مفصل گیجگاهی فک
اختلالات مفصل گیجگاهی فک طیف وسیعی از علائم را ایجاد کند كه شامل:
- درد فک و دندان
- سردرد ناشی از TMJ و گوش درد
- درد شانه و گردن
- ناتوانی در باز کردن کامل دهان
- قفل شدن فک هنگام باز یا بسته نمودن آن
- صدای مفصل فک هنگام جویدن یا حرف زدن
- وزوز گوش
- تورم صورت
- ناهماهنگی فک بالا و پایین
ضربه
انحراف یا کجی فک ممکن است در اثر سقوط یا تصادف رخ دهد. به عنوان مثال به دنبال شکستگی فک پایین یا فک بالا، بهبودی فك كج صورت می گیرد و هم ترازی فكها را به خطر می افتد. انحراف یا کجی فک میتواند در هر سنی رخ دهد، اگرچه در افراد مبتلا به پوکی استخوان یا تراکم استخوان پایین بیشتر اتفاق می افتد و اين افراد عوارض ماندگار بيشتري را تجربه میکنند.
نقص مادرزادی
بسیاری از موارد انحراف یا کجی فک را میتوان به نقص مادرزادی که بر تقارن صورت تاثیر میگذارد نسبت داد. این مشکل مادرزادی که میکروزومی همی صورت نامیده میشود، اغلب استخوان فکها را تحت تاثیر قرار میدهند و منجر به بی نظمی در یک طرف صورت یا در دو طرف آن میشود. اين نوع انحراف با شدتهای متفاوت میتواند باعث موارد زير شود:
- دندانهای کج (متمایل به بینی و دهان)
- چانه به پهلو متمایل می شود.
- سایر عدم تقارنها در قسمت تحتانی صورت.
موارد شدیدتر بهویژه اگر دوطرفه صورت باشد و درماني براي آن صورت نگرفته باشد، میتواند منجر به آپنه انسدادی خواب (خروپف و اختلال خواب) و سندرم پیر رابین (عدم رشد فک پایین) شود. همچنین انحراف فک با باز ماندن دهان و شکاف لب که نقص مادرزادی می باشد، همراه است.
ناهماهنگی و ناهمترازي دندانها
ناهماهنگی و عدم تطابق بین مجموعههای دندانهای بالایی و پایینی نیز میتواند منجر به انحراف یا کجی شدن فك شود. عوامل زیادی باعث ناهماهنگی و ناهمترازي دندانها میشوند كه شامل:
- انحنای ارثی دندان
- براکتها، وسایل ارتودنسی، بريسها، نگهدارندهها و پرکنندههای نامناسب
- کج شدن فکها به دنبال ضربه یا تصادف
- رشد تومور در فک
انواع عدم همترازي و ناهماهنگی
عدم همترازي جزئی در دندانها بسیار شایع است. تقریباً همه افراد حداقل برخی از نقايص و ناهماهنگي را در دندانها دارند. با این وجود، بيشتر موارد جزئی و بدون علامت هستند. عدم همترازي دندانها به سه دسته تقسیم می شوند:
- كلاسI (مولر يا دندان آسياب طبیعی): در اين نوع عدم همترازي، گاز گرفتن و نيش دندانها صحیح است، اما مشکلات دیگری مانند تراز، فاصله، چرخش دندان، اپن بایت قدامی(بهم نرسیدن دندانهای بالا و پایین) و غیره وجود داشته باشد.
- کلاس II : اوربایت یا رتروگناتیسم نامیده میشود، اين نوع عدم همترازي زمانی رخ میدهد که دندانهای بالایی به طور مشهود با دندانهای پایینی همپوشانی می شوند.
- کلاس III : هنگامی که مجموعه دندانهای پایین به سمت جلو كشيده شوند و از دندانهای بالایی بیرون زده باشند، ناهماهنگي نوع 3 رخ میدهد که به آن آندربایت یا اورگناتیسم نیز میگویند.
علائم انحراف فک
بسته به شدت آن، فک ناهموار و كج به طور قابل توجهی بر سلامت لثهها، عضلات و رباط های مفصل گیجگاهی فک، استخوانهای فک و دندانها تاثیر میگذارد. علائم اصلی انحراف یا کجی فک عبارتند از:
- درد در شقیقهها
- سردرد و یا درد در شانه و پشت
- قفل کردن فک، ساییدن یا درد در فک
- صداهای زنگ، وزوز یا ترکیدن در گوش
- سفتي و درد در فک
علاوه بر این، انحراف یا کجی فک میتواند ظاهر صورت را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به موارد زیر میشود:
- لبخند لثهای، که در آن فک بالا خیلی به پایین کشیده شده است.
- صورت دراز که با اپن بایت(ناهمترازی دندانها) و ظاهر کشیده مشخص میشود.
- لبخند بدون دندان، فک بالا خیلی کوچک است (آندربایت شدید).
در آخر، انحراف یا کجی فک منجر به ایجاد طیفی از مشکلات دندانی می شود كه شامل:
- از دست دادن دندان
- سایش یا آسیب به سطوح دندان
- تحلیل رفتن لثه (لثهها از دندانها فاصله می گیرند و دندانها بیشتر از حد معمول در معرض دید قرار میگیرند)
- لق شدن دندانها
- آسیب به لثهها یا بافتهای اطراف
آیا داشتن انحراف یا کجی فک ايجاد مشكل ميكند؟
وقتی انحراف یا کجی فک جزئی باشد، علائم بدون علامت است. موارد شدیدتر کج شدن فک بر توانایی صحبت کردن، جویدن، نوشیدن و حتي تنفس تاثیر میگذارد. این شرایط، ظاهر فیزیکی افراد را نيز تحت تاثیر قرار میدهد و به دندانها و لثهها آسیب میزند. همچنين انحراف یا کجی فک خواب را تحت تاثیر قرار میدهد و باعث مشکلات روانی مانند اعتماد به نفس پایین و عزت نفس پایین میشود. اگر علائم انحراف یا کجی فک را تجربه می کنید، بایستی در جستجوي مراقبتهای پزشکی باشید.
انحراف یا کجی فک چگونه تشخیص داده میشود؟
اولین قدم برای تشخیص انحراف یا کجی فک معمولاً مراجعه به متخصص ارتودنسی است. متخصص ارتودنسی دندانها، دهان و سر را معاینه و بررسی میکنند تا ببيند دهان به درستی باز و بسته میشود يا نه. معمولاً متخصص ارتودنسی برای دندانها اشعه ایکس را تجويز ميكند و مدلهای گچی دندانها را میسازد. سپس درمان بر اساس مدلهای دندانی و اشعه ایکس برنامهریزی میشود. در برخی موارد برای ارزیابی بیشتر سلامتي، فرد را به پزشک گوش، حلق و بینی ارجاع میدهد.
درمان انحراف یا کجی فک
معمولا ناهنجاریهای جزئی فک، نیازی به درمان خاصی ندارند، موارد علامت دار و شدیدتر نیاز به درمان دارند. گزینههاي درمان شامل جراحی در شدیدترین موارد تا استفاده از وسایل ارتودنسی، مدیریت درد و سایر علائم است.
عمل جراحی
برای موارد جدیتر و پیشرفتهتر، جراحی برای اصلاح انحراف یا کجی فک، جراحی ارتوگناتیک است. هدف این جراحی تغییر شکل فک بالا یا پایین است تا فكها به درستی هماهنگ و تراز شوند. چندین نوع جراحی وجود دارد كه عبارتند از:
- استئوتومی فک بالا: استئوتومی برداشتن استخوان با جراحی میباشد. در این نوع، جراحي بر روی فک بالا صورت میگیرد. هدف اصلاح اوربایت یا اپن بایت، ایجاد فضا و جابجایی استخوان برای تراز نمودن با فک پایین است.
- استئوتومی فک پایین: در موارد آندربایت شدید، استئوتومی روی فک پایین انجام میشود. هدف در نوع جراحي، فک پایین را به عقب كشيدن تا به درستی با فک بالا در یک راستا قرار گیرد.
- جنیوپلاستی: اگر چانه خیلی کوچک باشد، اين نوع جراحي صورت میگیرد. در این نوع جراحی فک پایین را تغییر شکل میدهند تا فک دوباره بازسازي شود و هرگونه انحنا و كجي اصلاح شود.
پس از جراحی یا در فک شکسته، سیم کشی موقت فک یا استفاده از بریس برای حمایت از ساختار و کمک به اصلاح ناهماهنگی ضروري است.
لوازم دندانپزشکی
در مواردی که انحراف یا کجی فک به دلیل مال اکلوژن( ناهمترازي دندان ) باشد، ارتودنسی و بریسها میتواند به رفع مشکل کمک نمايند. با به كارگيري لوازم دندانپزشکی با گذشت زمان،( معمولاً بین هجده ماه تا دو سال)، فشاري كه بر روی دندانها و فک اعمال می شود كه باعث تراز صحيح فك میشود. این روشها شامل موارد زیر هستند:
- آتل: ابزاری است که بر روی دندانهای بالا یا پایین استفاده میشود. این وسايل قابل جابجایی نیستند و باعث تراز مناسب دندانها میشوند.
- محافظ دهان: برای کاهش اختلالات مفصل گیجگاهی فک و ساییدن فك، همچنین کمک به تغییر موقعیت فک، نیاز به استفاده از محافظ دهان در شب است.
- وسايل ارتودنسی: سنگ بنای مراقبتهای ارتودنسی، وسایل ارتودنسی هستند كه شامل بريسها و براكتهايي می باشد و به تدریج دندانها را در راستای مناسب قرار میدهند. هدگیرهای ارتودنسی، نوار و كشهای لاستیکی نیز ممکن است به كار رود، زیرا آنها هم میتوانند فشار بیشتری بر فک وارد کنند.
- نگهدارندهها: مجموعهای از الاینرهای شفاف مانند اینویزیلاین یا انواع دیگر موجود هستند كه میتوان آنها را برای اصلاح تراز دندان یا پشتیبانی از ارتودنسی استفاده کرد.
- بریج: اگر دندانهای تحليل رفته يا كشيده، دلیل كجي فک باشد، میتوان از بریجهای دندانی (دندانهای مصنوعی چسبیده به دندانهای اطراف) برای رفع مشکل استفاده کرد.
گاهی اوقات از بریسها به عنوان درمان اولیه برای اصلاح فک بالا یا پایین استفاده میشود و سپس جراحی صورت میگیرد.
درمانهای دندانپزشکی
دندانپزشکان برای کمک به اصلاح همترازي، تغییر شکل و رویه دندانها، درمانهای دندانپزشکی را در نظر میگیرند. در برخی موارد، جراحی برای برداشتن برخی از دندانها میتواند به کاهش شلوغی فك کمک کند.
مدیریت درد
مدیریت درد و التهاب مرتبط با انحراف یا کجی فک، به ویژه در موارد اختلالات مفصل گیجگاهی فک( TMJ) یکی دیگر از جنبههای مهم درمان این بیماری باشد. براي مدیریت درد و التهاب طیف وسیعی از روشها از جمله تغییر سبک زندگی گرفته تا درمانهای جایگزین میتواند کمک کند:
- کمپرس یخ یا گرم: قرار دادن کیسه یخ یا حوله گرم روی شقیقهها یا فک به مدت ده دقیقه درد را تسکین میدهد. کمپرس یخ یا گرم به ویژه در صورت ترکیب با تمرينات کششهای فک که توسط پزشك ارائه شده است، مفید می باشد. در صورت نیاز میتوان این کار را چند بار در روز انجام داد.
- خوردن غذاهای نرم: جویدن غذاهای سفت مشکل است و باعث درد میشود. خوردن غذاهای نرم مانند سبزیجات بخارپز یا آب پز، ماست، ماهی، سوپ و پوره سیب زمینی باعث درد کمتر در فك میشود. از غذاهایی که ترد هستند یا جویدن آنها سخت و مشكل است، خودداری کنید.
- داروهای بدون نسخه: داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین با التهاب و درد از بين میبرند. همه این داروها در داروخانهها، بدون نسخه ارائه میشوند.
- داروهای تجویزی: دندانپزشک ممکن است داروهای دیگری را برای موارد جدیتر یا دردناكتر تجویز کند. مسکنهای مخدر برای درد شدید تجویز می شوند، در حالی که شل کنندههای عضلانی برای تسکین تنش ناشی از دندان قروچه مفید میباشند. داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی در دوزهای تجویز شده بالاتر نيز تجويز میشوند. داروهای ضد اضطراب و دوزهای پایین برخی از داروهای ضد افسردگی نیز میتواند کمک کننده باشد.
- حرکات محتاطانه: هنگام خمیازه کشیدن احتياط كنيد و از جویدن زیاد خودداری کنید. اصلاح وضعیت سر و گردن میتواند کمک كننده باشد و دندانهای بالا و پایین را تا حد امکان کمی از هم جدا نگه میدارد. حرکات کششی و تمریناتی که توسط پزشک ارائه میشوند نیز به کاهش تنش کمک میکند.
- روشهای تمدد اعصاب: مدیتیشن، تمرين تمرکز حواس و سایر روشهای تقویت کننده آرامش میتواند به تسکین درد عضلانی و تنش فک کمک میکند. فعالیتهای متمرکز بر تنفس مانند یوگا نیز میتواند کمک کننده باشد و فعالیتهایی مانند باغبانی یا صرفاً حمام کردن نيز مفيد است.
- طب سوزنی: روش جايگزين سالم از طب سنتی چینی، طب سوزنی است كه شامل استفاده از سوزنهای تخصصی برای تحریک نقاط خاصی در بدن میباشد. تحقیقات نشان داده است که طب سوزنی میتواند در حل مشکلات درد مزمن موثر باشد.
در موارد درد شديد اختلالات مفصل گیجگاهی فک، درمانهای دیگری در نظر گرفته می شوند كه شامل:
- تحریک الکتریکی عصب از راه پوست(TENS): دستگاهی است که تکانههای الکتریکی را به مراکز عصبی مفصل گیجگاهی فک میفرستد تا پیامهای درد را به هم بزند.
- سونوگرافی: با استفاده از امواج صوتی تخصصی، نواحی آسیب دیده فک برای تسکین درد و حساسیت، گرم میشوند.
- تزریق در نقطه ماشهای: تزریق مسکنها یا بی حس کنندههای موضعی در نقاط خاصی از عضلات اطراف فک که نقاط ماشهای نامیده میشوند، نیز میتواند درد را كاهش دهد.
- امواج رادیویی درمانی: امواج رادیویی جهت دار باعث تحریک الکتریکی در مفصل گیجگاهی فک میشود که جریان خون را تحریک میکند و درد و علائم را کاهش میدهد.
- تزریق بوتاکس: تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس) به عضلات اطراف فک، باعث کاهش التهاب و کوچک شدن اندازه آنها میشود که براي كاهش درد کمک کننده است.
جمعبندي
انحراف یا کجی فک زمانی اتفاق میافتد که فک بالا به درستی با فک پایین هماهنگ نشود. این امر میتواند به دلیل طیفی از عوامل از جمله ناهماهنگی دندانها، اختلالات مفصل گیجگاهی فکی(TMJ)، ضربه و نقایص مادرزادی باشد. این عارضه با شدت متفاوت آن، باعث درد شقیقه و فک، پارگی گوش و مشکلات جویدن یا بلع میشود.
همچنین منجر به پوسیدگی و از دست دادن دندان میشود و بر سلامت روان تاثیر می گذارد. درمانهای انحراف یا کجی فک شامل بستن بریس، جراحیهای خاص و مدیریت التهاب و درد مرتبط با آن است.
